15 қараша —

Ұлттық валюта күні

(15 ноября – День национальной валюты)

1993

жылықарашаның 15-і күніұлттық валюта қаржынарығындаайналымғаенді.

ЕлбасыныңЖарлығымен 1997 жылданбері 15

қарашатөлвалютамыздыңтуғанкүніәріқаржыгерлеркүніболыпбелгіленді. Мерекеқарсаңында

«Ұлттық банк» облыстықфилиалының директоры 

ЖұмабайЖандәулетовкежолыққанедік.

ТАРИХ

—

Қарашаның 15-інде төлтеңгеміз 17-ге толады. Бұл —

теңгеніңтарихыүшінәжептәуіруақыт. Ұлттықвалютанышығарутуралышешім де,

теңгеніңдүниегекелуі де оңайболғанжоқ. Егемендіктіендіғанаалғанжасмемлекеттіңқаржыжүйесіқұрылыпбітпегенболатын.

Бұлкез

— экономиканыңқаттықұлдырап  кеткентұсыеді. КеңесОдағыкезіндебасталған

инфляция қарқыныүдейтүсті. Оны ауыздықтауғашамажетпеді. 1992

жылыЕлбасыНұрсұлтан Назарбаев  төлвалютамыздыенгізутуралытапсырмаберді. 

Олкездееліміздеақшаныбастыратын фабрика болғанжоқ.  Құндықағаздартүгілі,

оқушыныңдәптерінедейінРесейденәкелінді. Ұлттықвалютаныәзірлеу,

шығаруүшінқаражат та тапшы-тын.  ҰлттықбанктіңсолкездегітөрағасыҒалымБайназаровтыңбастамасыменүлкенреформаларжүргізіліп,

ұлттықвалютаныңқажеттіқаражаттықинфрақұрылымынжасауқолғаалынды. Біраз тер

төгудіңнәтижесіндеқаржыжиналды, алтын валюта қорықұрылды. Сөйтіп,

төлтеңгеміз  Ұлыбританиядағы «Харрисонжәнеоныңұлдары» депаталатын 400

жылданастамтарихы бар банкнот фабрикасында  басылыпшықты. 1993

жылдыңмамырайындатеңгеелімізгежеткізілді. Жоспарланғаніс-шара

өтеқысқамерзімдесәттіжүзегеасты. Солжылы 12 қарашакүніЕлбасы

«ҚазақстанРеспубликасындаұлттық валюта енгізутуралы» Жарлыққақолқойып, қарашаның

13-інде теледидарарқылытеңгеніңқолданысқаенетінінжарияетті.

Арадаүшкүнөткенсоңөзвалютамызқаржынарығындаайналымғаенді.

Теңгемізтүрліжағдайдыбастанөткерді.

Әсіресе, 1994-1996 жылдарытеңгеқаттықұнсызданғанболатын. Дәл осы

кездекәсіпорын, фабрикаларжабылыпжатты. Жұмыссыздықкөбейді. Бюджет

қызметкерлерібірнеше ай бойыжалақысын, зейнеткерлерзейнетақысыналаалмады.

Дегенмен, осы үшжылдыңішіндетеңгеқаншамақұнсызданғанмен, инфляцияныжеңді.

Егерұлттықвалютамызрубльменжүргендеқиындықтартіптен арта түсетінеді. Сондықтан,

экономиканытұрақтандырудатеңгеніңықпалымықтыболды.

Теңгетарихындадизайнынекіретөзгертті.

Бастапқыдатарихитұлғалардыңпортреттеріберілді. Мұныңтәрбиелік,

саясимәнізорболатын. Дегенмен,

халықаралықстандартқасайұлттықвалютаныңдизайнынөзгертуге тура келді. Сөйтіп,

теңгеніңқорғанысэлементтерікөбейтілді.

Айта

кету керек, ТМД елдерініңарасындабіздегі банк жүйесіалдакеледі.

Бізбіріншіболыпзейнетақыреформасыненгіздік. 

Банктердіңдепозиттергекепілдік беру ісін де еңалдыменбізқолғаалдық. ТМД

аумағындаөз банкнот фабрикалары бар ел  санаулы: Қазақстан, Өзбекстан,

Ресей, Украина. 1995 жылданберітеңгеАлматыдағы Банкнот

фабрикасындабасылыпшығады. Ал темірақшаларӨскенмендегі Монета

сарайындасоғылады.  Жетістіктердіңбәріне, сайыпкелгенде,

ЕлбасыНұрсұлтанНазарбаевтыңсаясатыныңарқасындақолжеткізіпотырмыз.

«Дағдарыс кезінде де ұлттық валютаға халықтыңсенімі жоғары болды»

ЕлбасыЖолдауындатұтасалғанда

республика бойыншаішкіжалпыөнімдегіөңдеуөнеркәсібініңүлесі 2015 жылға 12,5

пайыздан кем емес, ал 2020 жылға 13,0 пайызболуыкеректігінақтыайтылған.

Жаңажоғарытехнологиялықөндірістііскеқосуарқасындабіздіңоблыста 2015

жылыжалпыішкіөнімдегіөңдеусаласыныңүлесін 13 пайызға, ал 2020 жылға 15

пайызғадейінөсіружоспарланыпотыр. Қазірдіңөзіндебіздіңөңірдіңқарқынымықты.

БұлжөніндеЕлбасыАқтөбегесапарыкезінде 

«ИндустриялықбағдарламаныңдамуыбойыншаеңалдыңғышептеАқтөбеоблысыкележатыр»

депжоғарыбағабергенболатын.

Стратегиялықмаңызызорүдемеліиндустриялық-инновациялық даму

бағдарламасынжүзегеасырудаАқтөбеніңүлесікөп. Бұданбіздіңоблыстыңмүмкіндігі мол екендігінаңғаруғаболады.

Экономикамыздыңілгерідамығаныныңжемісі — біздіңөңірде депозит салымшыларыкөп.

Тіпті, әлемдікқаржыдағдарысыкезінде де

тұрғындардыңжағдайыжақсыболдыдесекартықайтқандықемес. Халықұлттықвалютаға,

банктерге де нықсенімдіболды. Мысалы, 2008 жылы  

жекетұлғалардантартылғандепозиттер —  257 миллиард теңгеболса, 2009 жылы

264,3 миллиард теңгегежетті. Қазірдеақшаныөзвалютамызбенсақтайтын

 салымшылардыңүлесі — 70 пайызғажуық.

Негізі,

қаржынытүрлівалютадасақтағандұрыс. Себебі, біріненұтылсаң, екіншісітолтықтырыптұрады. 

Жәнетүрлібанктердесақтағанжөн. Банкротқаұшырайтынбанктержоқ,

бәрінесенімбілдіругеболады.

Қынжылтатыны

— банктергеқарызтұрғындаркөп. Борышқорлар 2008 жылы 0,6 пайызболса, 2009 жылы

2,4 пайызғажетті. Жылдыңбасындабұлкөрсеткіш — 7,4 пайызболғанеді, қазір 10

пайызданасыпкетті. Мысалы, банктердіңтұрғындарданалашақақшасы 155,6 миллиард

теңгеболса, соның 15,8 миллиарды қайтарылмайотыр.

Бұлардыңішіндеипотекалықнесиелерөте аз. Негізінен,

қайтарылмағанқаржыныңбасымбөлігі — бұданбірнешежылбұрын СТН, әлеуметтікжеке

код,

жекекуәлікжәнезейнетақықорларынатүскенақшалардыңкөрсеткішіарқылытегінүлестірілгендейболыпберілгеннесиелер.

Банктерқарыздықайтарыпалумақсатындабіразшаруажасады.

Тіпті, нақтыбіркүндердібелгілеп, солуақыттанесиетөлеушілерденөсімақыныалып та

тастағанбанктерболды. Бірақнәтиже аз.

Тұрғындарбанктерденнесиеалмастанбұрынқаржыгерлерденкеңессұрағаныжөн.

Жәнекелісім-шарттыңәрсөзіне, сөйлемінемәнберіп, мұқиятоқуытиіс. Дегенмен, 

тұрғындардыңбарлығыбірдейбұлталаптыорындайбермейді. Көпшілікақшаалғанынамәзболып,

қолқоясалады. Несиеніалғансоңбарып, кеңесугекелетіндері бар. 

Соданкейінтүсінбеушілікболса, жан-жаққаарызданады. Ал қолқойылғансоң,

ортақкелісімгекелгенненкейін, банктіңкөрсеткенережелерінорындауданбасқаамалжоқ.

Сондықтан, несиеалмастанбұрынәбденойланғанабзал.